امام علی علیه السلام بعد از پیامبر صلی الله علیه و آله(2)

فصل دوم
حضور خلیفه دوم
خلافت ابوبکر بیش از دو سال بطول انجامید ، ولی در پایان حیات خود ، در حالی که شدیداً بیمار گشته بود ، عمر را که قدرت حاکم پشت پرده بود به عنوان جانشین منصوب کرد و حاکم بر جامعه گرداند. تردیدی نیست که ابوبکر بدین جهت عمر را به خلافت برگزید که برای او حقی می دید، زیرا وی تلاش وافری جهت تثبیت و استقرار خلافت ابوبکر انجام داد ابن ابی الحدید در این باره می گوید «عمر بیعت ابوبکر را محکم کرد و مخالفین وی را منکوب ساخت  » وی در ادامه نمونه هایی ذکر می کند که مطلب فوق را تأیید می نماید از جمله این نمونه ها : شکستن شمشیر زبیر هنگامی که وی آنرا از غلاف بیرون آورده بود و سپس به سوی سینه مقداد پرتاب کرد ، لگدمال کردن سعد بن عباده در جریان سقیفه ، شکستن بینی حباب بن منذر، تهدید بنی هاشم که در خانه فاطمه اجتماع کرده بودند و بیرون کردن آنها. وی اضافه می کند که اگر عمر نبود بهیچ وجه خلافت ابوبکر تثبیت نمی شد و هیچ کس به هواداری وی بر نمی خاست .
در حقیقت جامعه مسلمین سهمی در انتخاب عمر به عنوان خلیفه نداشت و ابوبکر مردم را به تبعیت از وی فرا خواند و در وصیت نامه خویش که توسط عثمان نوشته شد اعلام کرد : «من عمربن خطاب را بعنوان حاکم بر شما منصوب کردم به او گوش دهید و از او اطاعت کنید » ملاحظه می شود که این تصمیم یک تصمیم شخصی بوده است .
با توجه به روایتهای تاریخی ابوبکر با در نظر گرفتن مخالفتهایی که بعدا خواهد شد ابتدا عبدالرحمان بن عرف را فرا خواند و تصمیم خود را با وی در میان گذاشت و پس از اقناع وی اجازه وی را بچنگ آورد . شخص دومی را که ابوبکر از تصمیمش با خبر ساخت عثمان بن عوف بود مطلب قابل ذکر در اینجا این است که وقتی ابوبکر با هردوی آنها صحبت کرد به آنها گفت که جریان گفتگوها را با کسی در میان نگذارند .
البته جانشینی عمر برای ابوبکر تقریباً یک امر مسجل بوده و نیاز نبوده که وی مخفیانه به این دو نفر بگوید و ممکن است مشورت او با این دو در خصوص نحوه اجرای این نقشه بوده باشد و این مسأله را توصیه به کتمان کرده باشد بهرحال مضاعف براینکه نفس جریان سؤال برانگیز است این مسأله نیز وجود دارد که چرا ابوبکر ، فقط با ایندو مشورت کرد و دیگران از جمله صحابه بزرگ رسول خدا (ص) را دخیل نکرد؟ جالب توجه است که عبدالرحمن بن عوف از قبیله بنی زهره و عثمان بن عنان از قبیله بنی امیه هر دو از دوستان قدیمی ابوبکر بودند و توسط او نیز مسلمان شده بودند و جزء گروه ابوبکر و عمر بوده و بعدها نیز دیده می شود که جزء شورای شش نفری عمر در می آیند .
بهرحال در صورتی هم که ابوبکر واقعاً نظر مشورتی داشته است متأسفانه با علی (ع) که به قول دکتر نوری جعفر نویسنده مصری اولی به رعایت و حساب از دیگران بود ، مشورت نکرد و این مشخص ترین حق کشی مجدد ، در این جریان بود .
علی (ع) در مقابل این اقدام  که غیرقابل انتظار هم نبود چاره ای جز صبر و سکوت نداشت ولی این باعث نشد که این خاطره شوم را که شدیداً با آن مخالف بود فراموش کند ، او سالها بعد روند این جایگزینی را چنین تبیین می کند : «جای بسی شگفتی و حیرت است که ابوبکر در زمان حیاتش (ریاکارانه) فسخ بیعت مردم را درخواست می نمود ، از آنجائیکه می گفت :«مرا رها کنید بهترین شما نیستم»   ولی بندهای خلافت را برای بعد از مرگش بسوی دیگری محکم می کرد. این دو نفر (ابوبکر و عمر) پستانهای شتر خلافت را بسختی دوشیدند..... و من شجاعانه در این مدت طولانی و شدت اندوه صبر کردم».
بخش دوم :فعالیتهای حضرت علی (ع) در دوران خلافت خلیفه دوم
دوران خلافت عمر همراه بود با بوجود آمدن بدعتهای تازه در دین ، و خلیفه دوم تغییر دادن برخی از احکام شرعی ابائی نداشت مثلا در تقسیم حقوق و بیت المال روش نوینی را در پیش گرفت .
امام علی (ع) در این دوران نیز مانند دوران خلیفه اول انتقادات شدیدی به نحوه حکومت دارای عمر داشت و در برابر این بدعتها ایستادگی می کرد، هرچند عمر سعی بسیار کرد که علی (ع) را در کنار حکومت خود داشته باشد و حتی عمر پیشنهاد فرماندهی سپاه مسلمانان در جنگ با ایرانیان را به علی (ع) داد که با مخالفت حضرت مواجه شد .
اهل سنت دلیل این اقدامات و دوروئی عمر را چنین توجیه کرده اند  که : عمر تازه پی به عظمت و بزرگی علی (ع) برده بود و برای جبران ظلمهایی که به حضرت کرده بود قصد داشت به نوعی دل حضرت را بدست آورد . چنان که تمامی علمای اسلام در کتابهای معتبر خود این جمله از عمر را آورده اند که :«لولا علی لهلک عمر» و طبق دستوری گفت : با حضور علی در مسجد هیچ کس حق رأی و فتوا ندارد.  با بوجود انتقاداتی که علی (ع) به خلیفه داشت ولی به همان دلایلی که ذکر شد  حصرت ود را از صحنه دور نکرد و منافع اسلام و مسلمین را بر احقاق  حق خود ترجیح داد و در مواقع مهم و حیاتی حکومت را از بن بست در می آورد و راه را به مسلمین نشان می داد از جمله اقدامات و همکاریهای حضرت در این دوران به چند نمونه اشاره می کنیم .
الف) در سال 21 هجری عمر تصمیم گرفت در جنگ علیه سپاه ایران همراه سربازان اسلام شرکت کند ولی با مشورتی که با علی (ع) انجام داد ، حضرت وی را از این کار برحذر داشت و به عمر فرمود که دشمن وقتی خلیفه مسلمین را ببیند آخرین تلاش را برای نابودی تو و سپاهت انجام خواهد داد .
ب)همچنین شرکت یاران وی چون سلمان فارسی در حکومت و شرکت حسن بن علی(ع) فرزند ایشان در جنگ نهاوند نوعی دیگر از همکاری وی با حکومت بود .
ج)در اجرای حدود الهی عمر دست به دامن حضرت علی (ع) می شد و حضرت با قضاوتهای خود از ضایع شدن حق افراد جلوگیری می کرد و خلیفه را از سرگردانی نجات می داد و عمر در جواب این قضاوتهای حضرت می گفت : «لا عشت فی امته لست فیها یا ابا الحسن » یعنی در میان جمعی نباشم که تو ای ابوالحسن در آن میان نباشی .
از جمله مواردی که حضرت بعد از ناتوانی خلیفه قضاوت کرد می توان به زنی که شش ماهه صاحب فرزند شده بود و همچنین پنج نفری که با هم مرتکب عمل منافی عفت شده بودند و یا زن دیوانه ای که مرتکب عمل منافی عفت شده بود اشاره کرد مورد دیگر زن بارداری بود که اعتراف به گناه کرد خلیفه دستور داد که او را در همان حال سنگسار  کنند امام(ع) از اجرای حد جلوگیری کرد و فرمود : تو بر جان او تسلط داری نه به کودکی که در رحم او است .

فصل سوم :
بخش اول:حضور خلیفه سوم
براساس اسناد تاریخی عمربن خطاب اساس و پایه  تبعیض را به وجود آورد و تفکر عربیت را بنا نهاد او پیوسته در سخنان خود هنگامی که اعراب با هم به مشاجره و اختلاف می پرداختند می گفت: کار زشتی است  که اعراب یکدیگر را اسیر کنند در حالی که خداوند سرزمین پهنا و عجم را برای اسیر گرفتن آماده کرده است.   بدتر اینکه در مقابل نصوص قرانی به رأی و میل خود عمل می کرد .
او عرب و عجم را یکسان نمی دانست و می گفت : فرزندان عجم در صورتی میتوانند از موروثهای خود ارث ببرند که در سرزمین عرب به دنیا آمده باشند.
او سکوت عجم را در مدینه ممنوع کرده بود و اگر غلام مغیره «فیروز»در آنجا زندگی می کرد با اجازه مکتوب قبلی خلیفه بود .  و همین تبعیضهای ناروا بود که بالاخره با ضربه خنجر فیروزه، مجروح شد و پس از سه روز به قتل رسید .
اما در سه روز پایانی، عمر که آخرین لحظات زندگی را سپری می کرد ، براساس توصیه و پیغامهای تعدادی از مسلمانان ، خصوصاً عایشه که پیغام  فرستاد امت محمد (ص) را بی شبان نگذارد و هرچه زودتر برای خود جانشین تعیین کند زیرا که او از فتنه و فساد می ترسید   شورای شش نفره را مأمور گزینش خلیفه کرد و به محمدبن سلمه دستور داد تا پس از دفن او با پنجاه مرد مسلح خانه ای را که در آن علی،عثمان،طلحه ، زبیر ، سعد و قاص و عبدالرحمان بن عوف برای امر خلافت برگزینند و اگر پنج نفر اتفاق کردند و یکی مخالفت ، گردن فرد مخالف زده شود و یا اگر دو نفر مخالفت کردند ، سرهایشان از بدن جدا شود و اگر انتخاب خلیفه به اکثریت نرسید حق با گروهی است که عبدالرحمن بن عوف در آن است که اگر گروه مخالف تمکین نکردند هر سه را گردن زند و اگر تا سه روز نتیجه ای حاصل نشد هر شش نفر به قتل رسند و امر را به مردم واگذار کنند .
در نشست شورا ابتدا طلحه به نفع عثمان کنار کشید زیرا می دانست با حضور علی و عثمان بختی برای خلافت ندارد پس زبیر به نفع علی (ع) کنار کشید و بعد از آنها سعد و قاص به نفع عبدالرحمان بن عوف کنار رفت عبدالرحمان نیز پس از اینکه علی حاضر نشد روش شیخین را در اداره مسلمانان برگزیند با عثمان بیعت کرد .
پس از خاتمه کار و اجرای ماهرانه نقشه توسط عبدالرحمان علی (ع) خطاب به او گفت: «به امید اینکه عثمان در آخر عمر خلافت را به تو واگذار کند ، او را انتخاب کردی ، همان طور که عمر نیز ابوبکر را به همین امید برگزید امیدوارم خداوند میان شما سنگ تفرقه اندازد ، مورخان نوشته اند که پس از چندی روابط عبدالرحمان با عثمان بشدت تیره شد و تا آخر عمر با وی سخنی نگفت !
خود حضرت در این باره می فرماید : «چون روزگار او نیز سرآمد گروهی را برای خلافت مقرر کرد و مرا هم در جمله آنها درآورد خداوندا چه شورایی ! من از نخستین چه کم داشتم که مرا در پایه او نپنداشتند و در صف اینان  گذاشتند ؟ با این همه با آنان انباز و با گفت و گویشان دمساز شدم اما یکی گرفتار کینه توزی شد و دیگری به طرفداری اماد پرداخت و این دوخت و آن برید تا سومی به مقصود رسید و حوادثی روی داد که باز گفتنش را ناپسند می دانم.»

بخش دوم :  خلافت خلیفه سوم
حکومت دوازده ساله عثمان سرشار از اعتراضات عمومی علیه اعمال مستبدانه و رسیدگی به امور خویشاوندان و تقسیم غیرعادلانه بیت المال است . عثمان بازرگانی برجسته و بسیار موفق بود ه اما هیچ گاه تا پیش از انتخاب شدنش به حکومت ویژگیهای لازم برای رهبری جامعه را از خود نشان نداده بود و در واقع تنها کسی بود که رسول خدا و شیخین مسئولیت اجتماعی و یا فرماندهی نظامی را به او محول نکرده بودند و به قول «دلها وزن» انتخاب او به خاطر توانمندی او و یا ناتوانی اش نبود بلکه او را به عنوان تنها رقیب ثروتمندی که میتوانست علی را از خلافت دور نگه دارد ، مطرح و انتخاب کردند.
با  آغاز حکومت عثمان زمینه نفوذ بنی امیه به دستگاه حکومت اسلامی فراهم آمد و آنها نیز پس از تسلط بر دستگاه خلافت بسرعت عوامل خود را در پستهای حساس منصوب کردند و زمام امور مسمانان را به دست گرفتند .
روزی که عثمان به حکومت رسید ابوسفیان با حضور در خانه وی با شادی فراوان پرسید : آیا در میان شما بیگانه ای حضور دارد؟ و چون پاسخ منفی شنید گفت:ای فرزندان بنی امیه ..... این حکومت را مانند چوگان بازی به دست گیرید!........ به آن کسی که ابوسفیان سوگند یاد می کند همیشه این آروز را برای شما داشته ام و باید این حکومت دست به  دست به نسل شما ارث برسد .
حکومت کوفه و استانداردی قلمرو وسیع آن به ولیدبن عقبه سپرده شد، مردی که مشهور به فسق بود مردی که به شرابخواری و زناکاری معروف بود فقط به لحاظ ارتباط خانوادگی و انتصاب به بنی امیه متولی امور مسلمانان در منطقه کوفه می شود حال بر جان و مال و عرض و ناموس مسلمانان تحت نظارت و مدیریت او چه می گذرد خدا می داند .
استاندارد منتخب عثمان روزی برای خواندن نماز صبح به مسجد کوفه وارد شد و در محراب به نماز ایستاد و به جای دو رکعت نماز چهار رکعت خواند و در رکوع و سجود می گفت :
«شرب و استنی» بنوش و مرا هم بنوشان و با خاتمه نماز نیز خطاب به مردم گفت : «اگر مایل باشید باز هم بخوانم ».
طلحه و زبیر به خلیفه گفتند ما به  تو گفتیم ولید را بر مسمانان حاکم نکن و نپذیرفتی ، اکنون که به شرابخواری و فضیحت او شهادت داده اند دست از او بردار!
علی (ع) نیز گفت : او را عزل کن و چون شهود شهادت دادند بر او حد جاری کن.
بالاخره عثمان ، اموی دیگری به نام سعید بن عاص را به کوفه فرستاد و ولید را به مدینه احضار کرد و چون گواهان به مستی او شهادت دادند بنا شد براو حد جاری کنند ....... سرانجام علی (ع) تازیانه را به دست گرفت و پیش رفت . تا حد را بر ولید جاری کند ، عثمان از امام خواست که کار را به دیگری واگذار کند اما علی(ع) نپذیرفت و پیش رفت . ولید گفت : «تو را به قرابت و خویشاوندی سوگند می دهم».
علی فرمود : ساکت باش که بنی اسرائیل جز به خاطر تعطیلی حدود و احکام الهی هلاک نشدند .
عثمان در بخشش بیت المال ناعادلانه رفتار کرد نمونه ای از پرداختها را ملاحظه فرمایید :
1-پرداخت یکصد هزار دینار به پسرعموی خود سعید بن عاص
2-بدهی ولید بن عقبه – برادر مادری خود – را به بیت المال بخشید.
3-صدهزار درهم به مروان و دویست هزار درهم به ابوسفیان پرداخت شد .
4-تمامی خمس ارمنیه به مروان بخشیده شد .
5-حکم بن ابی العاص – مغضوب و تبعیدی رسول خدا- را به مدینه آورد و یکصد هزار درهم به او پرداخت .
6-فدک فاطمه (س) را به مروان بخشید
7-خمس غنایم افریقا را به عبدالله بن ابی سرح داد .
8-تمامی اموال عراق را که ابوموسی اشعری به مدینه آورده بود به بنی امیه بخشید .

بخش سوم : فعالیتهای حضرت علی (ع)  در دوران خلافت خلیفه سوم
در این دوران  نیز حضرت علی (ع) مانند گذشته کمک فکری و علمی خوبی برای حکومت بود و نیازهای علمی و سیاسی اسلام و مسلمانان را در دوره های مختلف خلافت برطرف می کرد .
در این دوره نیز حضرت مشاوره های مفیدی  با خلیفه انجام می داد و در سؤالاتی که برای خلیفه پیش می آمد دست به دامن خلیفه می شد نمونه های مختلفی در کتب تاریخی وجود دارد مانند : حقوق زن در اسلام ، احکام حج ، و غیره که به تفصیل یکی از آنها را بیان می کنیم :
از عقاید مسلم اسلامی معذب بودن کافر پس از مرگ است، در زمان خلافت عثمان مردی به عنوان اعتراض به این اصل عقیدتی جمجمه کافری را از قبر بیرون آورد و آن را نزد خلیفه برد و گفت : اگر کافر پس از مرگ در آتش می سوزد باید این جمجمه داغ باشد در حالی که من به آن دست می زنم و احساس حرارت نمی کنم! خلیفه در پاسخ عاجز  ماند و در پی علی (ع) فرستاد ، امام علی (ع) با ایجاد صحنه ای پاسخی در خور به معترض داد، فرمود که آهن (آتش زنه) و سنگ آتش زایی بیاورند و سپس آن دور را بر هم زد تا جرقه ای از آن جستن کرد آن گاه فرمود : به آهن و سنگ دست می زنیم و احساس حرارت نمی کنیم ، در حالی که هر دو دارای حرارتی هستند که در شرایط خاصی بر ما ملموس می شود چه مانعی دارد که عذاب کافر در قبر نیز چنین باشد ؟ خلیفه از پاسخ امام خوشحال شد وگفت : «لولا علی لهلک عثمان»

بخش چهارم : خلیفه سوم به قتل می رسد
در طول سالهای حکومت عثمان بتدریج تعادل اقتصادی در سطح جامعه مسلمین بهم خورد و اشرافیت اموی با ثروتهای کلان در رده های بالای حکومتی قرار گرفتند ، نتیجه این عدم تعادل چیزی جز ایجاد کانون های اعتراض در مقابل عثمان نبود ، یکی از این مخالفین ابوذر بود که به ربزه تبعید شد.
بطور کلی مخالفین عثمان بدو گروه تقسیم می شدند : 1-آنان که بخاطر حق مخالفت می کردند و 2-آنان که بخاطر قدرت و یا کم بودن امتیازاتشان نسبت به رقبای خود با عثمان درگیر بودند . اگر عمر و بن عاص نیز مخالفت می کرد بخاطر حکومت بود و به قول عبدالفتاح عبدالمقصود بدون هیچ هدف شرافتمندانه ای با عثمان مخالفت می کرد و بعد هم بدون هیچ احساسی به خونخواهیش پرداخت ولی بالعکس مالک اشتر از نوع اول بود .
محدوده مخالفتهای حضرت علی(ع) انتقاد کردن و نصیحت نمودن بود.  تا از این طریق روش اجرائی و اعمال قدرت  نظام عثمان را اصلاح نماید و به مسیری بازگرداند که سنت رسول خدا اجرا شود علی (ع) در چنین جامعه ای که توسط سیاستهای عثمان اداره می شد ، از یک طرف خود را در میان امواج فریادهای گروههای  مخالف علیه عثمان که از ولایات مختلف می آمدند می دید ، که اوج این مخالفتها در سال 35 هجری بود .  این افراد کسانی بودند که از علی (ع)  دعوت می کردند تا از آنها حمایت کند و رهبری آنها را در قیام بعهده گیرد هرچند طلحه و زبیر سعی داشتند در این اوضاع متشنج افراد را به سوی خود جذب کنند.   در همین حال و از طرف دیگر عثمان نیز همانطور که ذکر آن رفت از علی کمک می خواست و تقاضا می کرد که میان وی و شورشیان حائلی باشد و میانجیگری نماید.
اقدامات عثمان باعث شورش شهرهای مختلف شد که به سمت مدینه آمدند و خانه عثمان را در محاصره قرار دادند و حتی آب را بر خلیفه حرام کردند و پس از چند روز خلیفه را به قتل رساندند .
علی (ع) در زمان عثمان رو در روی او یا در غیاب وی از او انتقاد کرد ولی نه دستور قتل عثمان را صادر کرد و نه وی را تنها گذاشت و نه سیاستهای وی را در زمینه های مختلف مهر تأیید زد. حضرت می خواست عثمان راهی را که در پیش گرفته بود رها کند و راه صحیح عدل اسلامی را پیشه خود سازد و طریقی را بپیماید که جامعه رو به اصلاح برود و احکام اسلام جاری شود حضرت علی (ع) در این خصوص می فرماید : «لو أمرت به لکنت قاتلاً أونهیت عنه لکنت ناصراً».
حتی در روزهایی که خانه عثمان در محاصره بود حضرت بنی هاشم را مأمور کرد که از عثمان محافظت کند و در اوقاتی که خانه عثمان تحطی آب بود حضرت آب رسان خلیفه و اطرافیانش بود .

 فصل چهارم
امام بعد از خلیفه سوم
بعد از قتل عثمان مردم حضرت را خلیفه خود می کنند .
حضرت در طول پنج سال حکومتش با سه گروه از مخالفینش به جنگ می پردازد .
الف)ابتدا در جنگ جمل با گروه ناکثین که خود را خون خواه عثمان معرفی می کردند ، که در واقع اکثر آنها از مخالفین خلیفه بودند و در قتل عثمان نقش تعیین کننده داشتند .
ب)جنگ صفین ، که حضرت معاویه را امر به بیعت می کند ولی معاویه نمی پذیرد که موجب جنگ سختی میان دو گروه طرفداران حضرت علی و قاسطین می شود .
ج)جنگ نهروان که در آن میان حضرت و خوارج که مشهور به مارقبن بودند جنگ صورت می گیرد .
بخش دوم : معاویه :
تاریخ اسلام موارد هفت گانه ای را یاد آور شده است که معاویه دست نیاز به جانب علی (ع) دراز کرده و شرمندگی و سرشکستگی خویش را به وسیله علم امام برطرف کرده است .
اُذَینَه می گوید : مردی از معاویه مطلبی را پرسید : معاویه گفت : این موضوع را از علی (ع) بپرس سائل گفت  : خوش ندارم از او سئوال کنم ؛ می خواهم از تو بپرسم وی گفت : چرا خوش نداری از مردی سئوال کنی که پیامبر  درباره اش گفته است «علی نسبت به من بسان هارون نسبت به موسی است جز اینکه پس از من پیامبری نیست» و عمر مشکلات خود را با او در میان می نهاد .
وقتی خبر شهادت امام علی (ع) به معاویه رسید گفت «فقه و علم مرد» برادر معاویه به او گفت : این سخن را مردم شام از تو نشنوند .
اینک به طور مختصر فهرست مواردیکه معاویه از علی (ع) استمداد کرده است :
1-حکم کسی که مدتها نبش قبر می کرد و کفنها را می برد.
2-حکم کسی که فردی را کشته است و مدعی است که او را در حالی کشته که با همسر او مشغول عمل جنسی بوده است .
3-دو نفر درباره لباس اختلاف کردند یکی از آنها دو شاهد آورد که این لباس مال اوست و دیگری مدعی شد که آن را از ناشناسی خریده است .
4-مردی با دختری ازدواج کرده است ولی پدر عروس به جای او دختر دیگری را به حجله روانه کرده است .
5-یک رشته سؤالاتی که فرمانروای روم درباره کهکشان وقوس و قزح و ..... از معاویه کرده بود و او ناشناسی را به عراق فرستاد تا پاسخ سؤالات را از علی (ع) دریافت کند .
6-فرمانروای روم مجدداً سؤالاتی از قبیل موارد مذکور را از معاویه پرسید و باجگذاری خود را شروط به دریافت پاسخ صحیح آنها کرد .
7-برای بار سوم ، سوالی از دربار روم به معاویه رسید و پاسخ آن را طلبید ، عمر و عاص با حیله خاصی جواب آن را از امام علی (ع) دریافت کرد .
بخوبی مشاهده می شود که حضرت علی (ع) در مواقع نیاز چاره ساز معاویه می شود. و هرگز دشمنی وی با معاویه در بیان احکام دینی و حدود الهی پرده خللی ایجاد نمی کند .

فهرست منابع و مآخذ:
1- قران مجید
2-نهج البلاغه ، ترجمه استاد علی اصغر فقیهی ، انتشارات مشرقین قم 1381 هـ.ش
 3-تاریخ چهارده معصوم ، علامه مجلسی ، انتشارات سرور 1380 هـ.ش
4-اسرار آل محمد(ص)ترجمه کتاب سلیم بن قیس هلالی،انتشارات دلیل 1380 هـ .ش
5-امام علی (ع) ، عبدالفتاح عبدالمقصود . ترجمه سید مهدی جعفری ، چاپ سوم 1353 هـ.ش
6-تاریخ امیرالمؤمنین ، عباس صفائی حائری ، انتشارات دلیل 1380 هـ.ش
7-فروغ ولایت ، استاد جعفر سبحانی ، انتشارات صحیفه 1376 هـ .ش4
8-سیره پیشوایان ، مهدی پیشوائی ، مؤسسه امام صادق (ع) 1379 هـ.ش
9-علی (ع) و استکبار ، منصور پویا ، شرکت چاپ و نشر بین الملل سازمان تبلیغات اسلامی 1379 هـ .ش
10-مواضع سیاسی حضرت علی (ع) در قبال مخالفین ، جلال درخشه ، انتشارات امیرکبیر 1383 هـ.ش
11-خورشید غدیر ، حشمت الله قنبری همدانی ، انتشارات امیرکبیر 1383 هـ ش.

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه:

نويسنده : نيک انديش | تاريخ : یک شنبه 11 دی 1390برچسب:تاريخ اسلام,رحلت پامبر,اوضاع اسلام بعد از رحلت پيامبر,جانشيني پيامبر,خلافت امام علي,خلافت ابوبکر,خلافت عمر,خلافت عثمان,نقش امام علي دردوران خلفا,سکوت امام علي,فعاليت هاي امام علي دردوران خلفا,زندگي امام علي,پيمان صحيفه,اسلام بعد ازوفات پيامبر,

| نوع مطلب : <-PostCategory-> |